Czy wiesz, że nawet drobny gest wdzięczności może mieć poważne skutki prawne, jeśli zostanie uznany za łapówkę? W polskim prawie karnym korupcja stanowi jedno z najpoważniejszych przestępstw przeciwko funkcjonowaniu instytucji publicznych. Ustawodawca w sposób precyzyjny określa zarówno sytuacje, w których dochodzi do przyjęcia korzyści lub obietnicy, jak i te, w których ktoś taką korzyść lub obietnicę „jedynie” oferuje.
W Kancelarii Adwokackiej Majchrzak Panas we Wrocławiu często spotykamy się z pytaniami klientów: czy każdy prezent może być uznany za łapówkę? Co w sytuacji podarowania ciasta, butelki alkoholu czy kwiatów? Jak będzie rozumiana propozycja odwdzięcza się własną pracą? Czy dziękować można jedynie słownie?
Aby na nie odpowiedzieć, warto przyjrzeć się bliżej art. 228 i art. 229 Kodeksu karnego.
Łapownictwo bierne i czynne – dwa oblicza korupcji
Kodeks karny w art. 228 opisuje przestępstwo przyjmowania łapówek – tzw. łapownictwo bierne, zwane również sprzedajnością. Popełnia je osoba pełniąca funkcję publiczną, która przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo nawet samą obietnicę jej uzyskania.
Należy jednak zauważyć, że w przypadku art. 228 k.k. prawodawca nie tyle mówi o „osobie pełniącej funkcję publiczną”, ile o „osobie, która w związku z pełnieniem funkcji publicznej” przyjmuje korzyść lub obietnicę. Skoro jednak jedynie osoba pełniąca funkcję publiczną może dokonywać czegoś w związku z pełnieniem tej funkcji, to powyższe rozróżnienie występujące pomiędzy art. 228 i art. 229 k.k. nie ma istotnego znaczenia.
Z kolei art. 229 k.k. dotyczy łapownictwa czynnego (czyli przekupstwa), a więc sytuacji, w której ktoś udziela lub obiecuje udzielenie korzyści osobie pełniącej funkcję publiczną.
W obu przypadkach przedmiotem ochrony jest nie tylko bezstronność urzędnika, ale również dobre imię instytucji publicznych oraz zaufanie obywateli do państwa. Te przestępstwa należą do kategorii tzw. przestępstw indywidualnych właściwych – oznacza to, że po stronie przyjmującego korzyść musi wystąpić szczególna cecha, jaką jest pełnienie funkcji publicznej. Innymi słowy, każda inna osoba nie może dopuścić się przestępstwa z art. 228 k.k., jak i nie można popełnić przestępstwa przekupstwa udzielając łapówki osobie, która nie pełni żadnej funkcji publicznej.
Jak prawo karne rozumie korzyść majątkową i korzyść osobistą?
Pod pojęciem korzyści majątkowej rozumie się każde przysporzenie majątkowe, a więc zarówno zwiększenie aktywów, jak i zmniejszenie pasywów danej osoby. Może to być gotówka, prezent, udzielona zniżka, nieodpłatne usługi czy umorzenie długu.
W doktrynie utrwalony jest pogląd, że znaczenie ma nie ekonomiczna wartość korzyści, która daje się wyrazić w pieniądzu, ale sam fakt jej przyjęcia. Oznacza to, że nawet niewielki upominek, który poprawia sytuację przyjmującego, wystarczy do wypełnienia znamion czynu zabronionego. Stopień tej korzyści, czy ujmując rzecz inaczej – jej wartość ekonomiczna – może mieć jednak wpływa na kwalifikację prawną czynu, np. jako wypadku mniejszej wagi.
Natomiast korzyść osobista nie ma wymiaru materialnego. Oznacza poprawienie pozycji, samopoczucia, prestiżu lub uniknięcie negatywnych konsekwencji. Może to być przyznanie nagrody, zapewnienie awansu, pomoc w uniknięciu odpowiedzialności karnej, a nawet nawiązanie relacji osobistej.
Dla ustalenia odpowiedzialności karnej nie ma znaczenia, czy korzyść faktycznie poprawiła sytuację sprawcy – wystarczy, że mogła ją poprawić.
Warto w tym miejscu przywołać art. 115 § 4 k.k., zgodnie z którym korzyścią majątkową lub osobistą jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego. Z przepisu tego wynika bardzo istotna okoliczność, a to, że sprawca będzie odpowiadał za sprzedajność lub przekupstwo także wtedy, gdy działa w interesie innej osoby samemu nie uzyskując żadnej korzyści.
Obietnica jako forma czynności wykonawczej
Szczególnego omówienia wymaga kwestia obietnicy. Zgodnie z orzecznictwem, przez obietnicę należy rozumieć gotowość udzielenia korzyści, niezależnie od tego, czy i kiedy zostanie ona spełniona.
W praktyce oznacza to, że wystarczy deklaracja, gest lub sugestia, które można uznać za dorozumianą obietnicę. Nie jest przy tym istotne, czy osoba składająca obietnicę miała rzeczywisty zamiar ją zrealizować.
Trzeba jednak pamiętać, że obietnica korzyści musi być adresowana bezpośrednio do osoby pełniącej funkcję publiczną, gdyż nie stosuje się tu odpowiednio przepisu o korzyści majątkowej lub osobistej dla innej osoby (zob. art. 115 § 4 k.k.).
Surowsza odpowiedzialność za typy kwalifikowane – gdy łapówka to coś więcej
Kodeks karny przewiduje szereg typów kwalifikowanych łapownictwa. Oznacza to, że kary za korupcję stają się znacznie surowsze, jeśli spełnione są określone przepisami przesłanki.
Do typów kwalifikowanych należą przypadki, gdy osoba pełniąca funkcję publiczną:
- przyjmuje korzyść w zamian za zachowanie sprzeczne z prawem (art. 228 § 3 k.k.),
- uzależnia wykonanie czynności służbowej od otrzymania korzyści (art. 228 § 4 k.k.),
- korzyść ma znaczną lub wielką wartość (art. 228 § 5 i 5a k.k.).
- żąda udzielenia korzyści (również art. 228 § 4 k.k.),
To samo dotyczy sytuacji, w których oferujący łapówkę spełnia analogiczne przesłanki.
Mienie znacznej lub wielkiej wartości
Jak wynika z powyższego, w pewnych sytuacjach, gdy mienie będące przedmiotem przestępstwa ma odpowiednio duże rozmiary, sprawcy przestępstwa grozi znacznie surowsza odpowiedzialność karna. Kiedy mamy do czynienia z takimi sytuacjami? Odpowiedzi dostarcza nam po raz kolejny słowniczek definicyjny z art. 115 k.k.
Jak stanowi art. 115 § 5 k.k., mieniem znacznej wartości jest mienie, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 200 000 złotych. Natomiast jak wynika z art. 115 § 6 k.k., mieniem wielkiej wartości jest mienie, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 1 000 000 złotych.
Skutki skazania za korupcję
Skazany za przestępstwo korupcyjne musi liczyć się nie tylko z karą zasadniczą – najczęściej pozbawienia wolności. Ustawodawca przewiduje obligatoryjny przepadek korzyści lub jej równowartości, a także grzywnę. W określonych przypadkach sąd może orzec również zakaz zajmowania stanowisk publicznych.
Przykładowo sąd może orzec jednocześnie wobec oskarżonego:
- karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, na podstawie art. 228 § 1 k.k.
- karę grzywny w wymiarze 300 stawek po 30 zł każda (łącznie 9.000 zł), na podstawie art. 33 § 2 k.k.
- przepadek korzyści majątkowej w kwocie 10.000 zł, na podstawie art. 45 § 1 k.k.
Celem takich sankcji jest nie tylko odstraszenie potencjalnych sprawców, ale także ochrona zaufania społecznego oraz jasny przekaz, że korupcja w żadnej formie nie jest akceptowana.
Drobne wyrazy wdzięczności – granica między podziękowaniem a przestępstwem
Zagadnienie tzw. drobnych wyrazów wdzięczności budzi wiele emocji. W codziennym życiu zwyczaj wręczania prezentów po zakończeniu leczenia, szkolenia czy postępowania urzędowego jest głęboko zakorzeniony.
Prawo karne jednak nie przewiduje żadnych „drobnych wyjątków”. Wręczenie nawet symbolicznego prezentu osobie pełniącej funkcję publiczną w związku z jej działaniem urzędowym stanowi wypełnienie znamion przestępstwa przekupstwa.
Mimo że część doktryny dopuszcza interpretację odwołującą się do społecznych zwyczajów okazywania wdzięczności, w obecnym stanie prawnym przyjmuje się, że takie zachowania co do zasady stanowią czyn zabroniony. Dlatego zawsze warto kierować się ostrożnością – dziękować można, ale wyłącznie w sposób niematerialny.
Dobrowolne zawiadomienie o przyjęciu korzyści lub obietnicy
W odniesieniu do przestępstwa stypizowanego w art. 229 k.k. istnieje dodatkowa możliwość uniknięcia odpowiedzialności karnej. Mianowicie, jeśli osoba pełniąca funkcję publiczną przyjmie łapówkę (w jakiejkolwiek postaci), sprawca może uniknąć odpowiedzialności karnej, jeśli zawiadomi o tym fakcie organy ścigania. Musi się jednak śpieszyć, ponieważ dodatkowym warunkiem jest, aby zawiadomienie o przestępstwie nastąpiło, zanim organy ścigania same powezmą wiadomość o przestępstwie.
Jak uniknąć odpowiedzialności karnej?
W praktyce często dochodzi do sytuacji, w których przedsiębiorcy lub pracownicy instytucji publicznych działają w przekonaniu, że „nic złego nie robią”. Brak świadomości nie zwalnia jednak z odpowiedzialności.
Aby uniknąć ryzyka, warto stosować kilka podstawowych zasad:
- wszystkie sprawy urzędowe prowadź formalnie i udokumentowanie,
- nie oferuj prezentów, zniżek ani przysług osobom decyzyjnym,
- w kontaktach z administracją zachowuj przezroczystość i unikanie prywatnych relacji,
- edukuj pracowników w zakresie zasad etyki i odpowiedzialności karnej.
W naszej kancelarii we Wrocławiu pomagamy przedsiębiorcom wdrażać polityki antykorupcyjne oraz opracowujemy klauzule zapobiegające ryzyku odpowiedzialności karnej za działania pracowników. Osobom prywatnym świadczymy usługi w zakresie poradnictwa lub sporządzania opinii prawnych.
Podsumowanie
Korupcja, niezależnie od formy i wartości łapówki, zawsze może prowadzić do odpowiedzialności karnej za przestępstwo. Ponadto należy pamiętać, że prawo karne traktuje sprzedajność i przekupstwo wyjątkowo surowo. Warto zapamiętać, że granica pomiędzy „dowodem wdzięczności” a przestępstwem jest bardzo cienka i w zasadzie sprowadza się do ustalenia, czy korzyść poprawiła sytuację osoby pełniącej funkcję publiczną.
Jeśli masz wątpliwości, jak ocenić określoną sytuację lub potrzebujesz pomocy w sprawie karnej dotyczącej łapownictwa, skontaktuj się z nami.
Kancelaria Adwokacka Majchrzak Panas – adwokat we Wrocławiu, specjaliści od spraw karnych – pomoże Ci zrozumieć zawiłości przepisów i skutecznie zadbać o Twoje prawa.
