Czy Twoje dziecko sprawie problemy wychowawcze – przestało chodzić do szkoły, sięga po alkohol lub środki psychoaktywne, ignoruje polecenia opiekunów i nauczycieli, a może popełnia drobne wykroczenia lub przejawia agresję i autoagresję? Być może martwisz się, czy takie zachowanie dziecka nie sprowadzi na nie jeszcze poważniejszych kłopotów i czy szkoła lub sąd rodzinny nie podejmą działań, które będą się wiązać z poważnymi konsekwencjami. Jeśli towarzyszą Ci podobne rozterki – ten artykuł jest właśnie dla Ciebie.
Ten wpis został przygotowany przez Kancelarię Adwokacką Majchrzak Panas, specjalizującą się w sprawach nieletnich we Wrocławiu, aby pomóc Ci zrozumieć, kiedy zachowanie młodego człowieka staje się problemem prawnym, jakie są możliwe konsekwencje i jakich działań ze strony Państwa możesz się spodziewać.
Kogo dotyczy ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich?
Ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich obejmuje młodzież, która:
- ukończyła 10 lat, a nie osiągnęła pełnoletności, jeśli przejawia zachowania świadczące o demoralizacji,
- ukończyła 13 lat, ale nie ukończyła 17 lat, i dopuściła się czynu karalnego,
- oraz – wyjątkowo – młodych dorosłych do 21. roku życia, jeżeli w dalszym ciągu wykonują środki wychowawcze lub poprawcze.
W praktyce oznacza to, że nawet dziesięciolatek może znaleźć się w orbicie systemu opiekuńczo-resocjalizacyjnego, jeżeli jego zachowanie wskazuje na poważne zaburzenia wychowawcze. Z racji przedmiotu niniejszego artykułu skupimy się na pierwszej grupie, a zatem na młodzieży, która ukończyła 10 rok życia i przejawia zachowania świadczące o demoralizacji.
Co oznacza demoralizacja?
Samo określenia „demoralizacja” ma jednoznacznie negatywny wydźwięk i automatycznie budzi skrajne emocje, niemniej należy pamiętać, że z punktu widzenia prawa jest to określenie stanu, w którym młody człowiek utrwalił w sobie błędny system wartości i postaw. O demoralizacji mówi się wtedy, gdy dziecko trwale i w sposób powtarzalny łamie ogólnie przyjęte normy społeczne lub prawne, a jego zachowanie wskazuje, że proces wychowawczy nie przynosi oczekiwanych efektów.
Przykłady:
- nieusprawiedliwione opuszczanie szkoły,
- ucieczki z domu,
- włóczęgostwo,
- agresja wobec rodziny lub rówieśników,
- autoagresja – okaleczanie ciała, głodzenie się,
- sięganie po alkohol lub narkotyki,
- kontakty z grupami przestępczymi,
- kontakty seksualne.
Ważne jest, że pojedyncze wybryki nie stanowią jeszcze przejawów świadczących o demoralizacji małoletniego – liczy się skala, powtarzalność i wpływ takich zachowań na sytuację opiekuńczo-wychowawczą dziecka. Należy jednak pamiętać, że już nawet dopuszczenie się pojedynczego czynu karalnego sprowadzi na małoletniego odpowiedzialność z ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich lub kodeksu karnego, jeśli spełnione zostaną określone tymi aktami przesłanki odpowiedzialności dotyczące wieku i sytuacji opiekuńczo-wychowawczej małoletniego.
Jak wygląda postępowanie w takich sprawach?
Gdy szkoła, policja, kurator lub rodzic poinformuje sąd, że dziecko przejawia niepokojące zachowania, sąd rodzinny może wszcząć postępowanie o demoralizację.
Należy podkreślić, że celem postępowania w sprawie o demoralizację nie jest ukaranie małoletniego, lecz udzielenie mu niezbędnej pomocy lub leczenia przy jednoczesnym udzieleniu wsparcia i wskazówek rodzicom lub opiekunom. Sąd bada sytuację rodzinną, społeczną i zdrowotną dziecka, zasięga opinii psychologów i pedagogów, a następnie wybiera najbardziej adekwatne środki wychowawcze lub lecznicze.
Nie każde postępowanie musi zakończyć się orzeczeniem konkretnego środka — jeśli sąd dostrzeże możliwości poprawy w aktualnym środowisku rodzinnym, może poprzestać na rozmowie ostrzegawczej lub oddać sprawę nadzorowi ze strony sądu lub kuratora.
Każda sprawa jest rozpoznawana indywidualnie, dlatego jest bardzo ważne, aby zwięźle, rzeczowo i przekonującą przedstawić informacje korzystne dla małoletniego. Zbyt surowe potraktowanie może stanowić niemniejsze niebezpieczeństwo niż brak jakiegokolwiek działania. Jeśli chcesz uchronić swoje dziecko przed niesprawiedliwym, nadmiernie surowym potraktowaniem, zaufaj doświadczonej i sprawdzonej Kancelarii, która w sposób rzetelny zajmie się obroną Twojego dziecka. Skontaktuj się z Kancelarią Adwokacką Majchrzak Panas, a my odpowiemy Ci, jak możemy pomóc.
Jakie działania może podjąć sąd rodzinny?
System środków prawnych przewidzianych ustawą o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich przewiduje wiele możliwych reakcji na przejawy demoralizacji. Sąd może zastosować różnorodne środki, adekwatnie do konkretnej sytuacji dziecka — od najłagodniejszych po bardziej ingerujące w jego wolność. Poniżej zostały opisane najczęściej stosowane rozwiązania:
Oddziaływanie wychowawcze i wsparcie w rodzinie
Sąd może:
- udzielić upomnienia, które pełni funkcję ostrzegawczą;
- zobowiązać nieletniego do określonego postępowania, np. kontynuowania nauki, naprawienia szkody, przeproszenia pokrzywdzonego czy uczestnictwa w terapii, w tym terapii uzależnień;
- ustanowić nadzór rodziców lub opiekunów – wtedy ich rola wychowawcza uzupełniona zostaje o formalną kontrolę ze strony kuratora lub sądu.
Nadzór społeczny i kuratorski
Jeżeli rodzina nie jest w stanie samodzielnie zapewnić właściwej kontroli, nad dzieckiem może zostać ustanowiony:
- nadzór organizacji społecznej lub osoby godnej zaufania – np. pedagoga, trenera sportowego, wychowawcy harcerskiego, księdza, czy innego autorytetu, który cieszy się zaufaniem sądu,
- nadzór kuratora sądowego, który regularnie spotyka się z dzieckiem, obserwuje jego postępy, zbiera informacje ze szkoły i środowiska.
Warto wiedzieć, że nadzór rodziców to nie zwykłe „doglądanie dziecka” – sąd oczekuje wobec rodziców większej aktywności, dbałości o codzienny kontakt z pedagogiem, współpracę ze szkołą czy kuratorem. Zasadą jest ścisły kontakt między sądem a osobą nadzorującą. Kurator ma obowiązek systematycznie składać sprawozdania z przebiegu nadzoru i sygnalizować wszelkie niepokojące zmiany w zachowaniu dziecka.
Bardzo często rodzice są zobowiązani do sporządzania pisemnych sprawozdań. Należy wtedy przedstawić sytuację dziecka w możliwie najszerszym zakresie (od sytuacji rodzinnej i mieszkaniowej, przez sytuację wychowawczą i towarzyską, aż do sytuacji terapeutycznej, medycznej i psychologicznej). Jeśli nie wiesz, co powinno znaleźć się w sprawozdaniu spróbuj zmienić punkt widzenia – zadaj sobie pytanie, jakie informacje umożliwiłyby ocenę, czy sytuacja małoletniego ulega poprawie czy pogorszeniu.
Umieszczenie w placówce wychowawczej
Gdy problemy są wyjątkowo poważne, sąd może skierować nieletniego do młodzieżowego ośrodka wychowawczego (MOW). Taka decyzja oznacza oddanie dziecka pod całodobową opiekę w placówce resocjalizacyjnej, gdzie młody człowiek uczy się, uczestniczy w terapii oraz zajęciach wychowawczo-edukacyjnych.
Nie jest to kara pozbawienia wolności – to środek wychowawczy, którego celem jest umieszczenie małoletniego w nowych warunkach opiekuńczo-wychowawczych, co ma umożliwić mu zmianę na lepsze wyznawanego systemu wartości i postaw. Placówki te prowadzą lekcje szkolne, terapię indywidualną, uczą umiejętności społecznych oraz samodzielności. W pewnym sensie łączą zatem zadania domu i szkoły.
Z reguły trafiają tam osoby, które mimo wcześniejszych prób wsparcia w domu i szkole nie potrafią zapanować nad agresją, unikają nauki lub wchodzą w konflikt z prawem. Doświadczenie zawodowe wskazuje jednak, że bardzo często o zastosowaniu tego środka decydują braki w kompetencjach wychowawczych po stronie rodziców. Warto pamiętać, że sąd nie zaufa rodzinie, która nie tyko nie stwarza pozytywnych warunków opiekuńczo-wychowawczych, ale również nie wykazuje zrozumienia problemów i chęci poprawy.
W sytuacjach wyjątkowych, gdy stopień demoralizacji jest bardzo wysoki, sąd może orzec umieszczenie w okręgowym ośrodku wychowawczym – placówce o zaostrzonym rygorze, przeznaczonej dla młodzieży wymagającej intensywnej i często izolacyjnej pracy wychowawczej. Do takiego środka można skierować także dziecko, które nie popełniło czynu karalnego, lecz wykazuje szczególnie niepokojące zachowania.
Leczenie i terapia
Niektóre przypadki demoralizacji mają związek z upośledzeniem, chorobami psychicznymi, zaburzeniami psychicznymi lub uzależnieniami. W takich sytuacjach sąd może skierować dziecko na leczenie psychiatryczne lub odwykowe. Leczenie to prowadzone jest w zakładach psychiatrycznych lub ośrodkach leczenia uzależnień młodzieży. Decyzja o zastosowaniu takiego środka zawsze poprzedzona jest opinią lekarzy psychiatrów.
Jeśli więc dziecko cierpi na poważne zaburzenia emocjonalne lub ma problem z alkoholem czy narkotykami, lekarze i sąd mogą uznać, że skuteczna pomoc wymaga pobytu w wyspecjalizowanym ośrodku. Dopiero po ustabilizowaniu stanu zdrowia możliwy jest dalszy proces wychowawczy i resocjalizacyjny. Nie każda sytuacja wymaga jednak umieszczenia w zakładzie psychiatryczny lub ośrodku leczenia uzależnień. O potrzebie umieszczenia w specjalistycznej placówce decyduje sąd, choć w pełni opierając się na wnioskach biegłych.
Jeśli obawiasz się, że sprawa Twojego dziecka zostanie potraktowana odtwórczo i chłodno, warto powierzyć obronę adwokatowi specjalizującemu się w sprawach nieletnich. Doświadczony prawnik zadba, by w poczet materiału dowodowego zostały włączone wszelkie istotne informacje, a po wydaniu opinii oceni, czy nie należy wnieść od niej zastrzeżeń i domagać się uzupełniającej opinii lub sporządzenia nowej opinii.
Naprawienie wyrządzonych szkód i przeprosiny
Sąd rodzinny może również nakazać dziecku zadośćuczynienie za wyrządzone szkody – poprzez odszkodowanie, zadośćuczynienie krzywdzie, przeproszenie pokrzywdzonego czy wykonanie prac społecznych. Sąd ma bardzo dużą swobodę w określeniu czasu i sposobu wykonania tych obowiązków.
Tego rodzaju zobowiązanie ze strony Sądu uczy młodych ludzi odpowiedzialności i empatii. Chodzi o to, by zrozumieli konsekwencje swoich czynów i potrafili uczynić zadość szkodzie i krzywdzie, jakie swoim zachowaniem wyrządzili.
Z perspektywy praktyki sądowej często przynosi to dobre efekty: dziecko, które musi samodzielnie odmalować zniszczoną ławkę w szkole, przeprosić za swoje zachowanie, czy wykonać pracę społeczną w świetlicy środowiskowej, szybciej zrozumie wagę swoich działań niż w przypadku samych rozmów wychowawczych. Ponadto obowiązki takie jak zapłata odszkodowania lub zadośćuczynienia najczęściej nie stanowi dolegliwości dla nieletniego, lecz dla jego rodziców.
Nadzór i kontrola nad wykonaniem decyzji
Każdy środek orzeczony przez sąd jest monitorowany aż do jego pełnego wykonania. Kuratorzy, pedagodzy lub rodzice mają obowiązek systematycznego składania sprawozdań z realizacji zaleceń.
Sąd może też okresowo wzywać nieletniego na rozmowę kontrolną lub żądać informacji od szkoły i instytucji, które uczestniczą w procesie wychowawczym.
Dzięki temu możliwe jest szybkie reagowanie — zarówno na postępy, jak i na nowe problemy.
Odpowiedzialność rodziców w sprawach o demoralizację
System resocjalizacji nie koncentruje się wyłącznie na dziecku. Jeżeli źródło problemu leży również po stronie dorosłych, sąd może nałożyć obowiązki także na rodziców lub opiekunów.
Może to być np.:
- konieczność poprawy warunków wychowawczych i bytowych dziecka,
- nakaz naprawienia szkody wyrządzonej przez dziecko.
- obowiązek ścisłej współpracy ze szkołą, poradnią czy ośrodkiem terapii,
W razie braku współpracy sąd ma prawo wymierzyć karę pieniężną do 3 000 zł albo wszcząć postępowanie o ograniczenie władzy rodzicielskiej.
Warto pamiętać, że celem nie jest represja wobec rodziców, lecz zmotywowanie ich do aktywnego uczestnictwa w procesie wychowania swojego dziecka lub zapewnienie realnej kompensacji (w przypadku zaistnienia szkody lub krzywdy).
Wielokrotnie to właśnie zmiana postawy dorosłych – współpraca z pedagogami, konsekwencja i wsparcie emocjonalne – przynosi najlepsze efekty. Współcześnie niemal niekwestionowany jest pogląd, iż większość problemów opiekuńczo-wychowawczych ma swoje źródło w zaniedbaniach ze strony dorosłych, w tym przez wpajanie i utrwalanie szkodliwego systemu wartości i postaw. Przykładowo – w rodzinie o znacznej tolerancji na spożywanie alkoholu lub zażywanie substancji psychoaktywnych istnieje większe prawdopodobieństwo sięgnięcie po te środki przez małoletnich, niż w rodzinie stroniącej od alkoholu i o jednoznacznie krytycznym stosunku do środków psychoaktywnych.
Jak widać, postępowanie o demoralizację może mieć za przedmiot rozpoznanie problemów po stronie dziecka, jak i rodziców, a szeroki zakres kompetencji sądu wykracza daleko poza proste „ukaranie” małoletniego. Skontaktuj się z doświadczonym adwokatem zajmującym się sprawami nieletnich, aby uchronić siebie i bliskich przed niekorzystnym wyrokiem sądu.
Współpraca z instytucjami
Sąd rodzinny może zwrócić się o pomoc do wielu instytucji – szkoły, poradni psychologiczno-pedagogicznej, policji, ośrodka pomocy społecznej, a także organizacji pozarządowych.
Wspólne działania organów Państwa mają na celu całościową i realną poprawę sytuacji dziecka i wsparcie jego rodziny.
Praktyka pokazuje, że gdy szkoła, rodzice, psycholog i kurator działają razem, skuteczność podejmowanych środków znacząco wzrasta.
Jak reagować, gdy sąd wszczyna postępowanie?
Dla rodzica wezwanie z sądu rodzinnego często bywa szokiem i powodem do wielu zmartwień. Najważniejsze, by nie wpadać w panikę. Samo postępowanie nie oznacza jeszcze obwinienia dziecka o przestępstwo lub wykroczenie– to raczej moment, w którym instytucje chcą zorientować się w sytuacji małoletniego i udzielić pomocy, aby zapobiec dalszej demoralizacji.
W takich sprawa zawsze warto skorzystać z pomocy prawnika. Doświadczony adwokat we Wrocławiu, specjalista od spraw nieletnich, może:
- udzielić porady prawnej, wyjaśnić obecną sytuację i przedstawić rekomendacje,
- reprezentować małoletniego i rodziców przed sądem rodzinnym,
- pomóc w prawidłowym wyrażeniu stanowiska, przedstawieniu dowodów i sformułowaniu właściwych wniosków,
- a przede wszystkim zadbać, by zastosowane środki były proporcjonalne i korzystne dla dziecka.
- uczestniczyć w rozmowach z pedagogami, kuratorami i biegłymi,
Podsumowanie
Demoralizacja dziecka nie jest końcem drogi, lecz sygnałem, że potrzebne są natychmiastowe działania wspierające. System prawny daje szerokie możliwości pomocy – od upomnienia, przez terapię i kuratora, aż po umieszczenie w placówce wychowawczej. Wszystko po to, by dziecko mogło wrócić na właściwą ścieżkę, rozwinąć się i budować przyszłość wolną od konfliktów z prawem.
Jeśli jako rodzic lub opiekun potrzebujesz wsparcia w takiej sprawie, skontaktuj się z Kancelarią Adwokacką Majchrzak Panas – dobrym adwokatem od spraw nieletnich we Wrocławiu. Pomagamy tam, gdzie liczy się los młodego człowieka.
