Co to jest system dozoru elektronicznego?

System dozoru elektronicznego (SDE) jest jednym ze sposobów wykonywania kary pozbawienia wolności, środków karnych oraz środków zabezpieczających, które są orzekane na podstawie kodeksu karnego lub innych ustaw karnych. SDE obejmuje wszystkie metody postępowania i środki techniczne służące do realizacji dozoru elektronicznego. Sam dozór elektroniczny to kontrola zachowania skazanego przy użyciu środków technicznych, czyli nowoczesnej technologii.

Jakie są rodzaje dozoru elektronicznego? 

Na podstawie obowiązujących przepisów można wyróżnić trzy główne rodzaje dozoru elektronicznego, z których każdy ma swoje unikalne cele i funkcje.

Pierwszy rodzaj, znany jako dozór stacjonarny, polega na monitorowaniu, czy skazany przestrzega obowiązku przebywania w określonych dniach tygodnia i godzinach w miejscu wyznaczonym przez sąd lub komisję penitencjarną. Ten typ dozoru jest związany z wykonywaniem kary pozbawienia wolności.

Drugi rodzaj dozoru elektronicznego, znany jako dozór mobilny, polega na bieżącym monitorowaniu miejsca pobytu skazanego, niezależnie od tego, gdzie się znajduje. Ten typ dozoru jest stosowany wyłącznie do wykonywania środków karnych i środków zabezpieczających.

Trzeci, i ostatni rodzaj dozoru elektronicznego, znany jako dozór zbliżeniowy, polega na bieżącym monitorowaniu, czy skazany utrzymuje określoną odległość od osoby wskazanej przez sąd. Ten typ dozoru jest również stosowany wyłącznie do wykonywania środków karnych i środków zabezpieczających.

Kara pozbawienia wolności a system dozoru elektronicznego

Karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego można wykonywać wyłącznie w formie dozoru stacjonarnego. SDE w odniesieniu do tej kary może być wdrożony jedynie na wniosek osoby uprawnionej, co oznacza, że nigdy nie zostanie zastosowany z urzędu.

Kto może wystąpić z wnioskiem o udzielenie zezwolenia? 

Prawo karne zezwala na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego jest udzielane na wniosek uprawnionego podmiotu przez Sąd Penitencjarny lub Komisję Penitencjarną. Wniosek może być złożony przez samego skazanego, jego obrońcę, prokuratora, sądowego kuratora zawodowego lub dyrektora zakładu karnego. Osoby najbliższe dla skazanego nie mają uprawnień do składania takiego wniosku, dlatego jeżeli rodzina chce pomóc skazanemu, powinna skontaktować go z potencjalnym obrońcą (adwokatem lub radcą prawnym).

Kto udziela zezwolenia na wykonywanie kary w SDE?

Decyzję w tej sprawie podejmuje Sąd Penitencjarny właściwy dla miejsca pobytu skazanego lub Komisja Penitencjarna działająca przy zakładzie karnym, w którym skazany przebywa. Sąd Penitencjarny może udzielić zezwolenia zarówno osobom przebywającym w zakładzie karnym, jak i tym, które pozostają na wolności. Natomiast Komisja Penitencjarna rozpatruje wyłącznie przypadki skazanych, którzy odbywają już karę w zakładzie karnym.

W przypadku Komisji Penitencjarnej warunki udzielenia zezwolenia są tożsame jak dla Sądu Penitencjarnego, jednak jej kompetencje obejmują wyłącznie skazanych, którzy rozpoczęli już odbywanie kary w zakładzie karnym, a wymiar kary nie przekracza czterech miesięcy. Co istotne Sąd Penitencjarny nie ma wówczas właściwości do rozpoznania takiego wniosku.

Jakie są przesłanki udzielenia zezwolenia? 

Zezwolenie na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego może być udzielone, jeśli spełnione niżej wymienione warunki:

1. kara pozbawienia wolności nie może przekraczać jednego roku i sześciu miesięcy, albo – w przypadku kary nieprzekraczającej 3 lat – do jej odbycia pozostało nie więcej niż 6 miesięcy;
2. nie mogą istnieć szczególne przesłanki wskazujące, że cele kary nie zostaną osiągnięte w systemie dozoru elektronicznego (np. bezkrytyczny stosunek skazanego do popełnionego przestępstwa, deklarowanie przez skazanego powrotu do przestępstwa);
3. skazany musi posiadać stałe miejsce pobytu (przy czym nie ma istotnego znaczenia tytuł prawny do lokalu – może to być prawo własności, najem lub użyczenie);
4. wszystkie pełnoletnie osoby zamieszkujące wspólnie ze skazanym muszą wyrazić zgodę na taką formę odbywania kary, obejmująca także umożliwienie podmiotowi dozorującemu przeprowadzanie czynności kontrolnych;
5. nie mogą występować przeszkody techniczne uniemożliwiające realizację systemu.

Co istotne, wykazanie zaistnienia powyższych okoliczności jest obowiązkiem wnioskodawcy, wobec czego należy je odpowiednio szczegółowo przedstawić w uzasadnieniu wniosku. 

Warto w tym miejscu nadmienić, że w przypadkach kar nieprzekraczających 3 lat, gdy do ich odbycia pozostała część nie większa niż 6 miesięcy, warunkiem wykluczającym wykonywanie kary pozbawienia wolności w SDE jest skazanie za przestępstwo w warunkach recydywy wielokrotnej (art. 64 § 2 k.k.), recydywy specjalnej (art. 64a k.k.), a także w odniesieniu do sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnił przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa oraz wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym (art. 65 § 1 i 2 k.k.).

Sąd Penitencjarny może udzielić zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego pomimo braku zgody pełnoletniego domownika, jeżeli wykonanie kary w SDE w sposób oczywisty nie wiąże się z nadmiernymi trudnościami dla osoby, która tej zgody nie wyraziła, i narusza jej prywatność jedynie w nieznacznym stopniu. W takim jednak przypadku osobie, która nie wyraziła zgody, przysługuje zażalenie.

Jak sprawdzane są warunki techniczne? 

Przed wydaniem postanowienia o udzieleniu skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w SDE Sąd Penitencjarny ustala, czy na przeszkodzie udzieleniu zezwolenia nie stoją warunki techniczne. W tym celu żąda nadesłania informacji od podmiotu dozorującego, czy warunki techniczne pozwalają na niezwłoczne rozpoczęcie wykonywania tej kary, a jeśli nie – od jakiej daty będzie to możliwe.

W razie potrzeby, na zarządzenie uprawnionego organu, kurator sądowy ustala, w drodze zebrania informacji, czy skazany zamieszkuje wspólnie z inną osobą lub osobami pełnoletnimi, a jeżeli tak, to uzyskuje dane personalne tych osób, a następnie poucza je o warunkach wykonywania kary w systemie dozoru elektronicznego oraz konsekwencjach, jakie wynikają z jej wykonywania dla osób zamieszkujących ze skazanym. Kurator sądowy ustala warunki rodzinne oraz socjalno-bytowe, w których zamieszkuje skazany, w zakresie niezbędnym do prawidłowego wykonania kary w systemie dozoru elektronicznego. Informacje te kurator sądowy przekazuje niezwłocznie do Sądu Penitencjarnego albo Komisji Penitencjarnej.

Warunki techniczne obejmują dostęp do toalety, prądu i odpowiedniego poziomu sygnału telefonii komórkowej w miejscu odbywania kary. W przypadku skazanych, którzy nie rozpoczęli jeszcze odbywania kary, oceniane są również względy bezpieczeństwa, stopień demoralizacji oraz inne szczególne okoliczności. Jeżeli skazany już odbywa karę w zakładzie karnym, możliwość odbycia jej reszty w systemie dozoru elektronicznego zależy od wcześniejszego zachowania i postawy. Brana jest pod uwaga opinia zakładu karnego o skazanym, udzielone nagrody i nałożone kary, fakt podjęcia zatrudnienia w ramach zakładu karnego, itp.

Jak wykonywany jest dozór elektroniczny? 

W postanowieniu o udzieleniu zezwolenia na odbywanie kary pozbawienia wolności w SDE Sąd Penitencjarny albo Komisja Penitencjarna określa przedziały czasu w ciągu doby i w poszczególnych dniach tygodnia, w których skazany ma prawo się oddalić z miejsca stałego pobytu lub innego wskazanego miejsca na okres nieprzekraczający 12 godzin dziennie, w szczególności w celu:

1. świadczenia pracy;
2. wykonywania praktyk religijnych lub korzystania z posług religijnych;
3. sprawowania opieki nad osobą małoletnią, osobą niedołężną lub chorą;
4. kształcenia i samokształcenia oraz wykonywania twórczości własnej;
5. korzystania z urządzeń lub zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych;
6. komunikowania się z obrońcą, pełnomocnikiem oraz wybranym przez siebie przedstawicielem;
7. komunikowania się z stowarzyszeniami, fundacjami, organizacjami oraz instytucjami, kościołami i innymi związkami wyznaniowymi oraz osobami godnymi zaufania;
8. utrzymywania więzi z rodziną lub innymi bliskimi osobami;
9. korzystania z opieki medycznej lub udziału w terapii;
10. dokonania niezbędnych zakupów.

Podczas odbywania kary nad skazanym sprawowany jest bezpośredni nadzór za pomocą zautomatyzowanego systemu urządzeń elektronicznych, co oznacza, że nadajnik montowany jest na nodze lub ręce skazanego, a w miejscu odbywania kary instaluje się urządzenie monitorujące. Dzięki temu każde naruszenie warunków dozoru jest szybko wykrywane. Pośredni nadzór sprawuje kurator sądowy, który może również udzielić zgody na zmianę warunków, na przykład w celu udania się do lekarza.

Czy w czasie wykonywania dozoru elektronicznego mogę pracować? 

Jedną z największych zalet wykonywania kary pozbawienia wolności w SDE jest możliwość kontynuacji dotychczasowego zatrudnienia lub podjęcia nowej pracy. Choć praca nie stanowi formalnego warunku udzielenia zezwolenia, to niewątpliwie przy podjęciu decyzji jest brana pod uwagę przez Sąd Penitencjarny i Komisję Penitencjarną. 

Co zrobić, jeżeli jeszcze nie mam pracy? 

Sąd Penitencjarny albo Komisja Penitencjarna mogą wyznaczyć skazanemu dni i godziny na poszukiwanie pracy. Stanie się tak w każdym przypadku, gdy decyzja uprawnionego organu jest pozytywna, skazany wyraża gotowość do podjęcia pracy, a żadne szczególne okoliczności nie stoją temu na przeszkodzie.

Kto ponosi koszty dozoru elektronicznego?

Wniosek o udzielenie zezwolenia na wykonywanie kary pozbawienia wolności w SDE jest wolny od opłat. Także bieżące koszty związane z realizacją dozoru elektronicznego ponosi Skarb Państwa. W pewnych szczególnych sytuacjach skazany będzie zobowiązany do poniesienia kosztów. Przykładowo, jeżeli dojdzie do zawinionego uszkodzenia nadajnika lub rejestratora, skazany będzie zobowiązany do naprawienia szkody.

Jeżeli potrzebujesz pomocy związanej z SDE lub przyda Ci się adwokat prowadzący sprawy związane z systemem dozoru elektronicznego zapraszamy do kontaktu z adwokatem.