Eutanazja to jedno z tych pytań, które pacjenci i ich bliscy coraz częściej zadają lekarzom, prawnikom i… wyszukiwarkom internetowym: co to jest eutanazja, eutanazja co to znaczy, eutanazja jak wygląda, eutanazja czy jest legalna. Należy zaznaczyć, że w polskim prawie eutanazja – rozumiana jako spowodowanie śmierci człowieka na jego życzenie – jak również nakłanianie lub pomoc przy samobójstwie są przestępstwami. Są jednak takie sytuacje, które wymykają się jednoznacznej kwalifikacji.
Poniżej znajdziesz praktyczne wyjaśnienie, przygotowane przez zespół Kancelarii Adwokackiej Majchrzak Panas we Wrocławiu, zawierające odpowiedzi na takie zagadnienia jak, czym jest eutanazja człowieka, jakie są rodzaje eutanazji i jak polskie prawo karne traktuje zachowania z pogranicza eutanazji i pomocy do samobójstwa.
Czym jest eutanazja?
Mówiąc najprościej, eutanazja człowieka oznacza świadome, celowe skrócenie życia osoby nieuleczalnie chorej, zwykle w celu zakończenia nieznośnego cierpienia. W literaturze bioetycznej i medycznej podkreśla się dwie kluczowe cechy: po pierwsze – intencją jest spowodowanie śmierci, po drugie – działanie (lub zaniechanie) podejmuje się w odpowiedzi na poważne, nieusuwalne cierpienie pacjenta.
Wąskie ujęcie mówi o eutanazji jako o działaniu, np. podaniu leku w dawce letalnej, natomiast szerokie – obejmuje zarówno działanie, jak i zaniechanie, jeśli celem jest doprowadzenie do śmierci. W języku potocznym eutanazja człowieka bywa utożsamiana z dobrą śmiercią i prawem do godnego umierania, ale z punktu widzenia prawa karnego to zawsze szczególny rodzaj zabójstwa.
Należy wspomnieć, że eutanazja często niesłusznie łączona jest z zabójstwem, co polega najczęściej na stawianiu znaku równości pomiędzy oboma pojęciami. Tymczasem eutanazja, o czym była mowa powyżej, z zasady polega na skróceniu cudzego cierpienia przy poszanowaniu woli tej osoby. Obecny stan prawny wyraża określony pogląd prawodawcy na kwestię eutanazji. Jednakże do wyobrażenie jest odmienne uregulowanie tej kwestii, które nadal pozostawałoby w zgodzie z Konstytucją RP.
Eutanazja czynna i bierna
Gdy szukasz odpowiedzi na hasła eutanazja czynna albo eutanazja pasywna, wchodzisz w klasyczny podział używany w bioetyce i debacie medycznej.
- Eutanazja czynna (aktywna) to sytuacja, w której osoba wykonująca zabieg podejmuje aktywne działanie, aby spowodować śmierć – najczęściej podanie leku w dawce, która nie leczy, lecz ma doprowadzić do zgonu.
- Eutanazja bierna (pasywna) to zaniechanie działań podtrzymujących życie, np. rezygnacja z uporczywej terapii, zaprzestanie intensywnej resuscytacji czy niepodejmowanie kolejnych, medycznie daremnych procedur.
Z perspektywy bioetyki oba te zachowania bywają omawiane razem, ale polskie prawo karne traktuje je odmiennie: w wielu sytuacjach rezygnacja z uporczywej terapii nie jest traktowana jako przestępstwo eutanazji. To rozróżnienie ma ogromne znaczenie praktyczne dla lekarzy, rodzin pacjenta i – co istotne – dla Ciebie, jeśli zastanawiasz się, co wolno, a czego nie wolno w polskim systemie prawnym.
Eutanazja – rodzaje i typowe pytania
W literaturze wyróżnia się kilka rodzajów eutanazji, co pomaga odpowiedzieć na częste pytania internautów: eutanazja co to znaczy, eutanazja sposoby.
Najczęściej spotkasz podział na:
- eutanazję dobrowolną – gdy pacjent świadomie, kompetentnie i wyraźnie wyraża życzenie skrócenia życia;
- eutanazję niedobrowolną – gdy pacjent nie jest w stanie wyrazić woli (np. pozostaje w śpiączce), a decyzję podejmują inne osoby;
- eutanazję przymusową (w klasycznym znaczeniu – historycznym, skrajnie negatywnym) – bez zgody lub wbrew woli osoby, co w istocie sprowadza się do zabójstwa.
W praktyce dyskusji klinicznej pojawiają się też pojęcia eutanazja dobrowolna czynna (aktywne skrócenie życia na wyraźne żądanie pacjenta) oraz lekarska pomoc w samobójstwie, gdy to sam pacjent dokonuje czynności prowadzącej do śmierci, a lekarz jedynie dostarcza mu środki. W Polsce żaden z tych wariantów nie został dotychczas zalegalizowany – co do zasady zatem pozostają one w sprzeczności z obowiązującymi normami prawa karnego i etyki lekarskiej.
Eutanazja w prawie polskim
W polskim prawie karnym nie funkcjonuje pojęcie eutanazja jako termin ustawowy, ale istnieje odrębne przestępstwo określane w doktrynie i orzecznictwie jako zabójstwo eutanatyczne. Przestępstwo to uregulowane jest w art. 150 kodeksu karnego, który przewiduje łagodniejsze zagrożenie karą niż klasyczne zabójstwo z art. 148 k.k.
Eutanazja w prawie polskim jest więc przestępstwem, ale o uprzywilejowanym charakterze – ustawodawca uwzględnia tu szczególną motywację sprawcy, wynikającą z żądania ofiary i współczucia dla jej cierpienia. W praktyce oznacza to niższe zagrożenie karą oraz możliwość nadzwyczajnego złagodzenia, a nawet odstąpienia od wymierzenia kary w wyjątkowych wypadkach.
Art. 150 k.k. – przestępstwo eutanatyczne
Przestępstwo eutanazji (zabójstwo eutanatyczne) opisuje sytuację, w której sprawca zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego. Komentarze do ustawy podkreślają trzy kluczowe elementy:
- musi dojść do skutku w postaci śmierci człowieka;
- ofiara formułuje żądanie pozbawienia życia – w sposób dobrowolny, stanowczy i świadomy;
- sprawca działa z motywacji współczucia, co odróżnia tę sytuację od innych zabójstw.
Przestępstwo eutanazji w polskim prawie karnym uznawane jest za typ uprzywilejowany, gdyż ustawowe zagrożenie karą jest niższe niż w przypadku zabójstwa zwykłego, a sąd ma dodatkowe instrumenty łagodzenia odpowiedzialności. W praktyce sąd każdorazowo bada, na ile żądanie ofiary i okoliczności cierpienia uzasadniały współczucie sprawcy oraz czy nie dochodzi do nadużycia tej konstrukcji dla ukrycia innego motywu (np. majątkowego).
Co to jest żądanie śmierci? Jak należy je rozumieć?
W ścisłym ujęciu karnoprawnym kluczowe jest zrozumienie pojęcia żądania śmierci. Żądanie to nie jest zwykła zgoda na zabieg, lecz wyraźna, jednoznaczna i stanowcza prośba o pozbawienie życia, wyrażona przez osobę posiadającą wystarczające rozeznanie co do znaczenia swojej decyzji.
Komentarze do art. 150 k.k. podkreślają, że żądanie musi być wolne od przymusu, nacisku czy manipulacji i nie może budzić poważnych wątpliwości co do rzeczywistej woli pokrzywdzonego. Szczególną ostrożność zaleca się w sytuacjach, gdy żądanie pochodzi od osób bardzo młodych, bardzo starych lub z zaburzeniami świadomości, co w praktyce może wyłączać możliwość zakwalifikowania czynu jako zabójstwa eutanatycznego.
Współczucie jako motywacja sprawcy
Drugim znamieniem przestępstwa eutanazji jest działanie pod wpływem współczucia. Nie wystarcza tu ogólna sympatia, trudno też przyjąć współczucie, jeżeli rzeczywistym motywem jest np. konflikt rodzinny czy chęć skorzystania z majątku osoby umierającej.
W komentarzach karnistycznych wskazuje się, że współczucie powinno mieć obiektywne podstawy w sytuacji ofiary – typowo będzie to nieuleczalna choroba, terminalny stan, duże natężenie cierpienia, brak realnych medycznych perspektyw poprawy. Jednocześnie samo współczucie nie usprawiedliwia czynu – nadal mówimy o przestępstwie, choć o szczególnie ocenianej motywacji, uzasadniającej łagodniejsze potraktowanie przez sąd.
Eutanazja a zaniechanie leczenia
Pytanie jak wygląda eutanazja często dotyczy różnicy między aktywnym zabójstwem a rezygnacją z uporczywej terapii. Polskie prawo i etyka lekarska dopuszczają odstąpienie od działań, które jedynie przedłużają proces umierania, nie przynosząc pacjentowi realnej korzyści zdrowotnej, a generują przy tym ogromne cierpienie.
Komentarz do art. 150 k.k. zwraca uwagę, że zaniechanie procedur nadzwyczajnych (np. zaawansowanej resuscytacji w terminalnym stadium choroby) nie stanowi co do zasady zabójstwa eutanatycznego, o ile lekarz działa zgodnie ze standardami medycyny paliatywnej i poszanowaniem godności pacjenta. Dopuszczalne jest również stosowanie środków uśmierzających ból, nawet gdy przewidywalnym skutkiem ubocznym może być skrócenie życia, jeśli celem lekarza jest łagodzenie cierpienia, a nie spowodowanie śmierci.
Art. 151 k.k. – namowa i pomoc do samobójstwa
Chociaż art. 151 k.k. nie używa słowa eutanazja, przepis ten jest bardzo istotny dla wszelkich zachowań z pogranicza eutanazji i lekarskiej pomocy w samobójstwie. Typizuje on przestępstwo, które polega na doprowadzeniu innej osoby do targnięcia się na własne życie poprzez namowę lub udzielenie jej pomocy.
Komentarze karnistyczne zaznaczają, że samobójstwo jako takie nie jest w Polsce przestępstwem, ale odpowiedzialność karną ponoszą ci, którzy w nim uczestniczą – przez nakłanianie lub faktyczne ułatwianie jego dokonania. Może to obejmować zarówno pomoc psychiczną (wzmacnianie zamiaru, zachęcanie), jak i fizyczną (dostarczanie środków, instrukcji).
Art. 150 a art. 151 k.k. – podobieństwa i różnice
Na poziomie pytań internautów często pojawia się zestawienie: eutanazja w prawie polskim vs nakłanianie lub pomoc do samobójstwa. Z punktu widzenia prawa karnego różnice są zasadnicze:
- w art. 150 k.k. sprawca sam zabija człowieka, czyli jego działanie prowadzi bezpośrednio do śmierci ofiary;
- w art. 151 k.k. sprawca doprowadza człowieka do targnięcia się na własne życie, czyli to ofiara dokonuje czynności prowadzącej do śmierci.
Łączy te przepisy zbliżone zagrożenie karą oraz fakt, że oba dotyczą zachowań związanych z odebraniem życia na tle decyzji samej ofiary. Różni je natomiast konstrukcja czynu i rola sprawcy – w eutanazji sprawca jest bezpośrednim wykonawcą, w pomocy do samobójstwa – tylko stwarza warunki lub wzmacnia zamiar.
Eutanazja w Europie – gdzie jest legalna?
Jeżeli interesuje Cię jak traktowana jest eutanazja w innych państwach, warto wiedzieć, że Europa jest w tym zakresie bardzo zróżnicowana. Część krajów dopuszcza eutanazję czynną (z aktywnym udziałem lekarza), część – tylko wspomagane samobójstwo, część – wyłącznie eutanazję bierną (np. zaprzestanie uporczywej terapii).
Wśród państw Unii Europejskiej eutanazja czynna została zalegalizowana m.in. w:
- Niderlandach,
- Belgii,
- Luksemburgu,
- Hiszpanii.
Przy bardzo rozbudowanych wymogach dotyczących stanu pacjenta, jego cierpienia, wieku, liczby opinii lekarskich i procedur kontrolnych. Niektóre państwa (np. Niemcy, Portugalia, niektóre kraje skandynawskie) wprowadzają różne formy wspomaganego umierania, ale z licznymi ograniczeniami i ciągle zmieniającym się orzecznictwem konstytucyjnym. Zauważalna jest jednak ogólna tendencja w kierunku zalegalizowania i sformalizowania eutanazji.
Eutanazja a prawo do godnej śmierci
Ogromna część debaty o eutanazji ludzi dotyczy pytania, czy istnieje prawo do śmierci i jak pogodzić je z konstytucyjną ochroną życia. W polskim porządku prawnym podkreśla się przede wszystkim niezbywalną godność człowieka oraz obowiązek ochrony życia – co nie oznacza obowiązku prowadzenia terapii za wszelką cenę.
Komentarze do art. 150 i 151 k.k. oraz dokumenty bioetyczne wskazują, że system prawny akceptuje rozwiniętą medycynę paliatywną, rezygnację z uporczywej terapii i dążenie do maksymalnego łagodzenia bólu, ale nie dopuszcza aktywnego zadania śmierci jako procedury medycznej. Z perspektywy karnoprawnej granica przebiega tam, gdzie intencją staje się spowodowanie śmierci, a nie zmniejszenie cierpienia przy akceptacji nieuchronnego procesu umierania.
Czy potrzebujesz pomocy adwokata?
Jeżeli zmagasz się z sytuacją, w której pojawiają się realne pytania o eutanazję człowieka, przerwanie uporczywej terapii, odpowiedzialność lekarza lub bliskich, warto porozmawiać z dobrym adwokatem znającym nie tylko przepisy, ale i praktykę sądową. Granica między dopuszczalną rezygnacją z leczenia a czynem, który prokuratura może potraktować jako przestępstwo eutanatyczne czy pomoc do samobójstwa, bywa w praktyce bardzo cienka.
Kancelaria Adwokacka Majchrzak Panas we Wrocławiu prowadzi sprawy z zakresu prawa karnego, w tym postępowania dotyczące odpowiedzialności lekarzy, członków rodzin oraz osób bliskich w kontekście śmierci pacjentów i decyzji okołomedycznych. Specjaliści od tego typu spraw – zajmujący się prawem karnym medycznym – mogą pomóc Ci ocenić ryzyko karnoprawne, przygotować odpowiednią strategię, a w razie potrzeby bronić Twoich praw w postępowaniu przygotowawczym i przed sądem.
