Czy Twoje dziecko może ponosić konsekwencje prawne swojego nagannego zachowanie? Co grozi nastolatkowi, który zniszczy komuś samochód, pobije rówieśnika, popełni kradzież lub wagaruje? Czy za jego wybryki zapłacisz Ty – jako rodzic?  

Pamiętaj już 10-letnie dziecko może zostać objęte postępowaniem sądowym, jeżeli przejawia oznaki demoralizacji. A gdy skończy 13 lat – może odpowiadać za czyny karalne, w tym także przestępstwa. To nie są już tylko kwestie wychowawcze – to realne postępowania z udziałem sądu, które może zaważyć o przyszłości Twojego dziecka. 

Z tego artykułu dowiesz się: 

• kiedy nieletni ponosi odpowiedzialność za przestępstwo, wykroczenie lub demoralizację, 

• jakie środki może zastosować sąd rodzinny, 

• kto odpowiada finansowo za szkody wyrządzone przez nieletniego, 

• jak długo obowiązują środki orzekane przez sąd i czy mają wpływ na przyszłość dziecka, 

• czy wyrok wobec nieletniego trafia do rejestru karnego, 

• i co możesz zrobić, by chronić swoje dziecko lub pomóc mu wyjść na prostą. 

Ten poradnik został przygotowany z myślą o rodzicach, opiekunach i wszystkich, którzy chcą lepiej zrozumieć odpowiedzialność prawną nieletnich w świetle ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (tj. Dz.U. z 2024 r. poz. 978).  

Potrzebujesz pomocy prawnej? Skontaktuj się z nami – Kancelaria Adwokacka Majchrzak Panas specjalizuje się w sprawach nieletnich i sprawach rodzinnych. Wspieramy rodziców i ich dzieci na każdym etapie postępowania. 

Kim jest „nieletni” w świetle prawa? Wyjaśniamy krok po kroku 

Zanim przejdziemy do konsekwencji prawnych, warto odpowiedzieć na podstawowe pytanie: kto w ogóle jest uznawany za nieletniego? Wbrew pozorom nie zawsze chodzi tylko o osoby poniżej 18. roku życia. W polskim prawie definicja nieletniego jest bardziej złożona – a jej zrozumienie ma kluczowe znaczenie dla rodziców i opiekunów prawnych. 

Zgodnie z art. 1 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich  

Nieletnim w rozumieniu ustawy jest osoba: 

• która ukończyła 10 lat, ale nie ukończyła 18 lat – w zakresie spraw o demoralizację, 

• która ukończyła 13 lat, ale nie ukończyła 17 lat – w zakresie czynów karalnych, 

• która nie ukończyła jeszcze 21 lat, a są wobec niej stosowane środki wychowawcze, lecznicze lub poprawcze przewidziane ustawą. 

Co to oznacza w praktyce? 

Jeśli Twoje dziecko ma mniej niż 13 lat – nie poniesie odpowiedzialności za czyn karalny, ale może zostać objęte postępowaniem z powodu demoralizacji. 

Między 13. a 17. rokiem życia dziecko może już odpowiadać przed sądem rodzinnym za konkretne czyny, np. kradzież, pobicie, zniszczenie mienia czy posiadanie narkotyków. Ponadto nadal może odpowiadać z powodu demoralizacji. 

Pamiętaj! W pewnej kategorii przypadków już od 15. roku życia – w razie popełnienia poważnego przestępstwa (np. zabójstwa, gwałtu, ciężkiego pobicia ze skutkiem śmiertelnym) – nieletni może odpowiadać przed sądem karnym jak dorosły. Kwestię tę szczegółowo reguluje art. 10 k.k. 

Dlaczego wiek dziecka jest taki ważny? Bo to właśnie jego wiek w chwili popełnienia czynu decyduje o tym, jaki sąd rozpozna sprawę (rodzinny czy karny) oraz jakie środki wychowawcze, poprawcze lub lecznicze mogą zostać zastosowane. 

Masz wątpliwości czy zachowanie Twojego dziecka może rodzić poważne skutki prawne? Nie czekaj – skorzystaj z profesjonalnej pomocy prawnej. Kancelaria Adwokacka Majchrzak Panas z Wrocławia specjalizuje się w sprawach z udziałem nieletnich. Oferujemy wsparcie prawne zarówno dla rodziców, jak i samych małoletnich, na każdym etapie postępowania. Skontaktuj się z nami i dowiedz się, jakie masz możliwości działania. 

Demoralizacja nieletnich – co to właściwie znaczy i kiedy interweniuje sąd? 

Choć ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich nie zawiera jednej, precyzyjnej definicji „demoralizacji”, to na podstawie art. 4 ust. 1 ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich możemy stwierdzić, że o przejawach demoralizacji świadczą takie zachowania nieletniego jak: dopuszczenie się czynu zabronionego, naruszanie zasad współżycia społecznego, uchylanie się od obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki, używanie alkoholu, środków odurzających, substancji psychotropowych, ich prekursorów, środków zastępczych lub nowych substancji psychoaktywnych, zwanych dalej „substancją psychoaktywną”, uprawianie nierządu. 

W praktyce sądów rodzinnych za przejawy demoralizacji uznaje się między innymi: 

• ucieczki z domu lub ze szkoły, 

• agresję wobec rówieśników, nauczycieli lub innych osób, 

• spożywanie alkoholu, palenie papierosów, sięganie po narkotyki lub dopalacze, 

• używanie wulgarnego i obraźliwego języka, 

• członkostwo w grupach przestępczych lub udział w działalności przestępczej, 

• uprawianie prostytucji przez osoby nieletnie, 

• uporczywe i rażące naruszanie regulaminu szkolnego. 

Uwaga! Wystarczy samo podejrzenie demoralizacji – nawet bez popełnienia czynu karalnego – by sprawa trafiła na wokandę sądu rodzinnego. Postępowanie może zostać wszczęte np.: 

• na wniosek szkoły lub pedagoga szkolnego, 

• z inicjatywy dzielnicowego lub policji, 

• po zawiadomieniu przez ośrodek pomocy społecznej, 

• lub na skutek interwencji kuratora sądowego. 

W takich sytuacjach sąd może nałożyć na nieletniego różnorodne środki wychowawcze – o czym piszemy w kolejnej części artykułu. Na marginesie należy wskazać, że środki poprawcze mogą być orzekane wobec nieletniego tylko wtedy, gdy dopuścił się czynu karalnego.  

Rodzicu, jeśli obserwujesz u swojego dziecka zachowania, które Cię niepokoją – nie bagatelizuj tego. Każde kolejne przewinienie lub przejaw lekceważenia reguł może przybliżać je do poważnych konsekwencji prawnych. Im wcześniej zareagujesz, tym większa szansa, że uda się temu zapobiec. 

Nasza Kancelaria Adwokacka Majchrzak Panas z Wrocławia oferuje kompleksowe wsparcie prawne w sprawach dotyczących demoralizacji nieletnich. Pomagamy zarówno w kontaktach z sądem, jak i w kontaktach ze szkołą, kuratorem czy policją. Potrzebujesz konsultacji? Skontaktuj się z nami – wspólnie poszukamy rozwiązania, zanim będzie za późno. 

Od upomnienia do poprawczaka – jakie środki stosuje sąd wobec nieletnich? 

Jeśli sąd rodzinny uzna, że nieletni przejawia objawy demoralizacji albo dopuścił się czynu karalnego, może – zgodnie z ustawą o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich  zastosować wobec niego jeden z trzech rodzajów środków: 

• środki wychowawcze, 

• środki lecznicze, 

• środki poprawcze. 

O tym, który z nich zostanie wybrany, decydują m.in. wiek dziecka, jego poziom rozwoju, sytuacja rodzinna, okoliczności popełnienia czynu a także wcześniejsze zachowanie. Jeśli jesteś rodzicem lub opiekunem i boisz się, że sprawa Twojego dziecka może trafić do sądu rodzinnego – nie zwlekaj. W takiej sytuacji pomoc doświadczonego adwokata może okazać się niezbędna. 

Szukasz wsparcia prawnego we Wrocławiu? Skontaktuj się z Kancelarią Adwokacką Majchrzak Panas – pomagamy rodzicom i opiekunom przejść przez postępowanie sądowe z minimalnym stresem. 

Środki wychowawcze – najczęstsza forma reakcji sądu rodzinnego 

Środki wychowawcze nie są definiowane w żadnym miejscu ustawy. Natomiast przepis art. 7 ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich wymienia ich kompletny katalog. Sposób redakcji tego przepisu wskazuje jednoznacznie, że mamy do czynienia z katalogiem zamkniętym.  

Co może orzec sąd? Oto przykładowe środki: 

• Upomnienie – oficjalna reprymenda ze strony sądu, często stosowana przy pierwszym naruszeniu. 

• Zobowiązanie do określonego postępowania – np. uczęszczania do szkoły, podjęcia pracy, zakazu kontaktów z konkretnymi osobami lub przebywania w określonych miejscach. Środek ten charakteryzuje znaczne zaufanie sądu do nieletniego, wyrażający się brakiem instytucjonalnego nadzoru. 

• Nadzór kuratora – bardzo powszechny środek, polegający na stałym kontakcie z kuratorem sądowym. Kurator monitoruje zachowanie dziecka i jego postępy. Każdy nadzór odzwierciedla brak zaufania wymiaru sprawiedliwości, co wyraża się w przekonaniu sądu o zastosowaniu instytucjonalnego nadzoru. Warto w tym miejscu zauważyć, że przekonanie o konieczności zastosowania nadzoru może wynikać tak nagannego zachowania nieletniego, jak i niewydolności wychowawczej rodziców. 

• Umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym (MOW) – forma czasowej izolacji i resocjalizacji w zamkniętej placówce. Charakteryzuje się zdecydowanie łagodniejszym reżimem niż zakład poprawczy, jednakże i tak stanowi wyjątkowo surową formę reakcji prawnej. Stosowany jest przez sąd w przypadkach, w których izolacja i resocjalizacja nieletniego musi odbywać się poza dotychczasowym środowiskiem.  

Wszystkie powyższe środki mają charakter niekarny – to znaczy, że ich celem nie jest kara, lecz wychowanie, profilaktyka i wsparcie. 

Jeśli słyszysz od kuratora lub pedagoga, że Twoje dziecko może zostać skierowane do MOW-u – to ostatni dzwonek, by podjąć działania prawne. Nasza kancelaria we Wrocławiu oferuje pomoc już na etapie postępowania wyjaśniającego. Nie czekaj – zadzwoń. 

Środki lecznicze – gdy źródłem problemów są uzależnienia lub zaburzenia 

Zdarza się, że zachowanie nieletniego jest skutkiem uzależnienia od alkoholu, narkotyków, dopalaczy albo problemów psychicznych. W takich przypadkach sąd może zastosować tzw. środki lecznicze, o których mówi art. 8 ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich. 

Stosowanie środków leczniczych w rozumieniu omawianej ustawy w każdym przypadku wiąże się z umieszczeniem w zakładzie leczniczym. Chodzi przy tym o takie zakłady, w których są udzielane nieletnim świadczenia zdrowotne z zakresu opieki psychiatrycznej lub leczenia uzależnień. Zwrot „umieszczenie” jasno wskazuje, że mamy tutaj do czynienia ze stacjonarnymi formami pomocy. 

Jeżeli twoje dziecko wymaga pomocy, ale nie jest konieczne jego umieszczenie w zakładzie leczniczym, sąd ograniczy się do zobowiązania do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach lub terapii, na podstawie art. 7 pkt 2 ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich.  

Warto podkreślić, że środki te mają charakter terapeutyczny i wymagają współpracy z placówkami medycznymi. 

Jeśli zauważasz, że Twoje dziecko boryka się z uzależnieniem lub ma objawy zaburzeń emocjonalnych – nie obawiaj się skorzystać z pomocy prawnika. Szczególnie istotne jest, aby – w razie interwencji – sąd zastosował właściwy środek reakcji prawnej. 

Środek poprawczy – gdy wszystko inne zawiodło 

Najbardziej surową reakcją sądu rodzinnego jest umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym. Wymienienie tego środka na samym końcu (art. 9 ustawy), tj. po środkach wychowawczych i leczniczych jasno wskazuje, że ustawodawca postrzega środek poprawczy jako ostateczność.  

To rozwiązanie izolacyjne – oznacza całkowite odseparowanie dziecka od dotychczasowego środowiska i poddanie go ścisłej resocjalizacji. 

Kiedy sąd decyduje się na środek poprawczy? 

• Gdy nieletni dopuszcza się czynu karalnego (czyli wykroczenia lub przestępstwa). 

• Gdy popełniony czyn wskazuje na wysoki stopień demoralizacji nieletniego (np. groźby karalne czy kradzież z włamaniem). Warto przy tym pamiętać, że funkcjonuje pokaźny katalog przestępstw, za które sąd co do zasady kieruje nieletniego do zakładu poprawczego, o ile ten nie odpowiada, jak dorosły na podstawie kodeksu karnego (np. usiłowanie zabójstwa, zgwałcenie czy rozbój). 

• Gdy inne środki okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego – np. dziecko nie współpracuje z kuratorem, ignoruje zakazy, powtarza naganne zachowania. 

Jak długo nieletni może przebywać w zakładzie poprawczym? Maksymalnie do ukończenia 24. roku życia. 

Pamiętaj – orzeczenie środka poprawczego nie jest wyrokiem karnym i nie podlega instytucji zatarcia, jak w przypadku skazania dorosłego. Jednak jego konsekwencje życiowe i społeczne mogą być poważne. Dlatego każda sprawa nieletniego powinna być traktowana indywidualnie i ze szczególną starannością. 

Potrzebujesz porady prawnej w sprawie dotyczącej nieletniego? Skontaktuj się z nami. Kancelaria Adwokacka Majchrzak Panas z Wrocławia reprezentuje rodziny przed sądami rodzinnymi w sprawach o demoralizację i czyny karalne. 

Umów się na konsultację – pomożemy Ci zrozumieć procedury, zaplanować działania i zapewnić dziecku najlepszą możliwą ochronę prawną. 

Kto zapłaci za szkody wyrządzone przez dziecko? 

Rodzice często pytają: „czy jeśli moje dziecko spowodowało szkodę, to czy ja za to zapłacę?”. Odpowiedź na te i podobne pytania jest skomplikowana i zależy od konkretnych okoliczności sprawy.  

Przede wszystkim – należy pamiętać, że sąd stosując środki wychowawcze jest władny nałożyć na nieletniego obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody, wskazując zarówno sposób jak i termin spełnienia tego obowiązku. Jeżeli nieletni uchyla się od tego obowiązku, sąd może potraktować takie zachowanie jako przejaw demoralizacji i podjąć postępowanie celem zastosowania odpowiednich środków wychowawczych. 

Nadto, sąd rodzinny może zobowiązać rodziców albo opiekuna nieletniego do naprawienia w całości albo w części szkody wyrządzonej przez nieletniego lub do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Również i w tym przypadku sąd wskazuje sposób i termin realizacji obowiązku. Wobec rodziców, którzy uchylają się od wykonania nałożonego obowiązku, sąd rodzinny może zastosować karę pieniężną w kwocie do 3000 zł.   

Kwestie dotyczące naprawienia szkody i zadośćuczynienia krzywdzie mogą wymagać zasięgnięcia pomocy u profesjonalisty. Jeśli potrzebujesz pomocy w obronie przed roszczeniami o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, albo sam zamierzasz dochodzić roszczeń przeciwko nieletniemu – Kancelaria Adwokacka Majchrzak Panas oferuje wsparcie również w tych sprawach. 

Czy orzeczenia wobec nieletniego podlegają zatarciu? 

Postanowienia sądu rodzinnego w sprawach nieletnich nie są wyrokami karnymi w rozumieniu kodeksu karnego. Nieletni nie jest wpisywany do Krajowego Rejestru Karnego, a jego „kartoteka” nie jest publicznie dostępna. Jednak… 

…orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie poprawczym może mieć konsekwencje w przyszłości – np. w postępowaniu karnym dorosłego już sprawcy. Zgodnie z art. 53 § 2 kodeksu karnego, sąd może uwzględnić wcześniejsze zachowanie sprawcy przestępstwa przy wymiarze kary. 

Podsumowanie – co warto zapamiętać? 

• Nieletnim jest osoba, która nie ukończyła 18. roku życia.  

• Odpowiedzialność prawna na podstawie ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich dotyczy nieletnich, którzy ukończyli 10. rok życia – w przypadku demoralizacji, albo 13. rok życia – w przypadku czynów karalnych. 

• Sąd rodzinny może stosować środki wychowawcze, lecznicze lub poprawcze – w zależności od sytuacji. 

• Rodzice mogą ponosić odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez dziecko. 

• Warto działać wcześnie – im wcześniej reagujesz, tym większe szanse na uniknięcie poważniejszych konsekwencji. 

Jeśli Twoje dziecko ma problemy z prawem albo jeśli zostałeś wezwany do sądu jako rodzic nieletniego – nie zwlekaj. Skontaktuj się z Kancelarią Adwokacką Majchrzak Panas we Wrocławiu. Mamy doświadczenie w sprawach rodzinnych, karnych i cywilnych. Oferujemy kompleksową pomoc, wsparcie i reprezentację w sądzie.