Czy dowiedziałeś się właśnie, że bliski członek Twojej rodziny trafił do domu pomocy społecznej (DPS)? A może otrzymałeś właśnie z urzędu decyzję lub projekt umowy, z których wynika, że masz uczestniczyć w kosztach jego pobytu? Taka sytuacja rodzi wiele pytań: kto właściwie ma obowiązek ponosić opłaty? Czy można zostać z tego obowiązku zwolnionym? Jakie są podstawy prawne wydawania takich decyzji lub proponowania zawierania umów?

W tym artykule wyjaśniamy, czym są domy pomocy społecznej, kto może w nich przebywać, kto płaci za ich funkcjonowanie, a także kiedy – i z jakich powodów – można zostać zwolnionym z ponoszenia opłat za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej. W szczególności omówiony zostanie budzący wiele kontrowersji przepis art. 64 pkt 7 ustawy o pomocy społecznej i jego wykładnia w orzecznictwie.

Czym są domy pomocy społecznej?

Domy pomocy społecznej to instytucje zapewniające całodobową opiekę osobom, które z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności nie są w stanie samodzielnie funkcjonować i wymagają stałej pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Jak wynika z art. 55 ust. 1 i 2 ustawy o pomocy społecznej, dom pomocy społecznej świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu, w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających, zwanych „mieszkańcami domu”. Organizacja domu pomocy społecznej, zakres i poziom usług świadczonych przez dom uwzględnia w szczególności wolność, intymność, godność i poczucie bezpieczeństwa mieszkańców domu oraz stopień ich fizycznej i psychicznej sprawności.

Szczegółowo kwestie funkcjonowania domów pomocy społecznej, a także obowiązujących je standardów podstawowych usług świadczonych przez te domy określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 51).

Domy pomocy społecznej są najczęściej tworzone przez jednostki samorządu terytorialnego – przede wszystkim gminy i powiaty – które odpowiadają za organizację lokalnego systemu wsparcia społecznego. Warto jednak pamiętać, że nie są to jedyne podmioty uprawnione do zakładania i prowadzenia DPS. Zgodnie z przepisami, działalność w tym zakresie mogą również podejmować inne organizacje i osoby, takie jak Kościół katolicki oraz inne związki wyznaniowe, fundacje i stowarzyszenia, a także pozostałe osoby prawne oraz osoby fizyczne. Warunkiem jest spełnienie ustawowych standardów oraz uzyskanie stosownego zezwolenia od właściwego wojewody. Dzięki temu system domów pomocy społecznej w Polsce ma zróżnicowany charakter i może odpowiadać na potrzeby różnych grup społecznych.

Kto może skorzystać z pobytu w DPS?

Nie każda osoba starsza lub niepełnosprawna automatycznie ma prawo do pobytu w DPS. Warunki przyjęcia określa ustawa o pomocy społecznej. Kluczowe jest występowanie trwałej niemożności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych bez pomocy innych osób.

Art. 54 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej wskazuje:

„Osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej.”

W praktyce oznacza to, że przed umieszczeniem w DPS najpierw należy rozważyć inne formy wsparcia – np. pomoc rodziny lub usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania. Dopiero gdy te rozwiązania okażą się niewystarczające, możliwe jest skierowanie do DPS.

Kto zapłaci za pobyt w domu pomocy społecznej? Możesz być zobowiązany – nawet jeśli się nie spodziewasz

Pobyt bliskiej osoby w domu pomocy społecznej to często konieczność – ale też ogromne obciążenie finansowe. Miesięczny koszt utrzymania jednej osoby w DPS może sięgać nawet kilkunastu tysięcy złotych. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że obowiązek ponoszenia tych kosztów może zostać przeniesiony na członków rodziny – nawet jeśli nie mają kontaktu z pensjonariuszem lub od lat nie utrzymują z nim relacji.

Zgodnie z art. 61 ustawy o pomocy społecznej, koszt pobytu w DPS ponoszą kolejno:

• osoba przebywająca w DPS – do 70% swojego dochodu (np. emerytury, renty);
• małżonek, dzieci, wnuki, rodzice lub dziadkowie – proporcjonalnie do swoich możliwości finansowych;
• gmina, która skierowała osobę do DPS – pokrywa pozostałą część kosztów.

W praktyce oznacza to, że jeśli bliski przebywa w DPS i jego dochody są niewystarczające, to urząd może zażądać pokrycia brakującej kwoty od Ciebie – jako członka najbliższej rodziny. Co więcej, decyzje w takich sprawach zapadają często bez uwzględnienia całej sytuacji życiowej i rodzinnej.

Jeśli obawiasz się, że zostaniesz obciążony kosztami, których nie jesteś w stanie ponieść – nie czekaj i niezwłocznie skontaktuj się z adwokatem. Nasza Kancelaria pomoże Ci ocenić, czy obowiązek zapłaty został ustalony prawidłowo oraz jakie przysługują Ci środki ochrony prawnej, w szczególności czy możesz ubiegać się o zwolnienie.

Zwolnienie z odpłatności – kiedy jest możliwe?

Ustawodawca przewidział sytuacje, w których można zostać zwolnionym z obowiązku ponoszenia opłat za pobyt członka rodziny w DPS. Podstawą prawną są przepisy art. 64, 64a i 64b ustawy o pomocy społecznej.

Zgodnie z art. 64:

Osoby wnoszące opłatę lub obowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej można zwolnić z tej opłaty częściowo lub całkowicie, na ich wniosek, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, w szczególności jeżeli:

1. wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce;
2. występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych;
3. małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia;
4. osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko;
5. osoba obowiązana do wnoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańcowi domu;
6. osoba obowiązana do wnoszenia opłaty przedstawi wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu;
7. osoba obowiązana do wnoszenia opłaty wykaże, w szczególności na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku, rażące naruszenie przez osobę kierowaną do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty.

To właśnie art. 64 pkt 7 jest najczęściej przywoływaną podstawą w sporach o zwolnienie z odpłatności. I właśnie na tym tle pojawia się najwięcej wątpliwości interpretacyjnych. Co to znaczy „rażące naruszenie obowiązków rodzinnych”? Jakie dowody będą wystarczające? Czy urząd może odrzucić Twój wniosek mimo trudnej przeszłości?

Jeśli znajdujesz się w takiej sytuacji – nie działaj samodzielnie. Prawidłowe sporządzenie wniosku, zebranie odpowiednich dokumentów i skuteczne przedstawienie Twojej argumentacji może przesądzić o tym, czy zostaniesz zwolniony z obowiązku ponoszenia opłat.

Skontaktuj się z naszą Kancelarią Adwokacka we Wrocławiu – ocenimy Twoją sytuację i pomożemy Ci przygotować wniosek o zwolnienie, reprezentując Cię również w postępowaniu przed organem administracyjnym lub sądem.

Czym są „szczególnie uzasadnione okoliczności”? – wykładnia i przykład z orzecznictwa

Przepis ten jest tzw. klauzulą generalną, która umożliwia organowi administracyjnemu elastyczne podejście do konkretnej sprawy. Ale co oznacza to w praktyce?

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 27 stycznia 2021 r., sygn. akt IV SA/Wr 484/20, orzekł:

„Użycie w art. 64 pkt 7 ustawy o pomocy społecznej sformułowania «szczególnie uzasadnione okoliczności» daje podstawę do uwzględnienia sytuacji nieobjętych pozostałymi punktami, lecz równie doniosłych życiowo. Mogą to być m.in. wieloletni brak więzi rodzinnej, uraz psychiczny powstały na tle relacji z pensjonariuszem, konflikty skutkujące brakiem kontaktu, czy też inne obiektywne okoliczności, które czynią obowiązek odpłatności rażąco niesprawiedliwym.”

W konkretnej sprawie rozpatrywanej przez WSA we Wrocławiu chodziło o syna, który nie utrzymywał kontaktu z ojcem przez ponad 25 lat. Ojciec opuścił rodzinę w dzieciństwie, nie interesował się losem dzieci, nie utrzymywał kontaktu i nie łożył na ich utrzymanie. Sąd uznał, że istnieją szczególnie uzasadnione okoliczności, by zwolnić syna z obowiązku partycypowania w kosztach pobytu ojca w DPS.

Otrzymałeś decyzję o obowiązku zapłaty za DPS? Chcesz wiedzieć, jak ubiegać się o zwolnienie z opłat?

Jeśli dostałeś decyzję administracyjną, która zobowiązuje Cię do ponoszenia opłat za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej – nie ignoruj jej. Może się również zdarzyć, że urząd zaproponował Ci dobrowolne podpisanie umowy w tej sprawie. W obu przypadkach masz prawo czuć się zaskoczony, a nawet pokrzywdzony – zwłaszcza jeśli Twoja sytuacja życiowa, finansowa lub relacje z osobą przebywającą w DPS są trudne i emocjonalnie obciążające.

W takiej sytuacji możesz – i powinieneś – złożyć wniosek o zwolnienie z obowiązku ponoszenia opłat. Wniosek kierujesz do organu, który wydał decyzję – najczęściej będzie to ośrodek pomocy społecznej (OPS) właściwej gminy.

We wniosku warto powołać się na art. 64 ustawy o pomocy społecznej i szczegółowo opisać:

• charakter i historię relacji rodzinnych z pensjonariuszem DPS,
• Twoją sytuację finansową, zdrowotną i osobistą,
• konflikty, urazy, doświadczenia przemocy lub porzucenia,
• dokumenty potwierdzające te okoliczności – np. wyroki sądowe, zaświadczenia lekarskie, korespondencję, opinie psychologiczne.

Jeśli Twój wniosek zostanie odrzucony, nie wszystko stracone. Przysługuje Ci prawo odwołania do Samorządowego Kolegium Odwoławczego (SKO), a w dalszej kolejności – złożenia skargi do sądu administracyjnego.

Pamiętaj, że każdy przypadek jest inny, a skuteczność działania zależy od umiejętnego przedstawienia argumentów i dowodów. Dlatego warto skorzystać z pomocy profesjonalisty.

Kancelaria Adwokacka Majchrzak Panas we Wrocławiu specjalizuje się w sprawach z zakresu prawa administracyjnego i pomocy społecznej. Ocenimy Twoją sytuację, przygotujemy wniosek lub odwołanie, a w razie potrzeby – będziemy reprezentować Cię przed urzędami i sądem.

Nie musisz działać sam. Skontaktuj się z nami, zanim podpiszesz niekorzystną umowę lub przegapisz termin na złożenie odwołania.

Podsumowanie: co warto zapamiętać?

Pobyt w domu pomocy społecznej podlega odpłatności, którą w pierwszej kolejności pokrywa pensjonariusz, a w dalszej – jego najbliższa rodzina i gmina.

Ustawodawca przewiduje możliwość zwolnienia z odpłatności w całości lub w części.

Najbardziej elastyczną przesłanką jest art. 64 pkt 7 ustawy o pomocy społecznej.

Brak więzi, traumatyczne relacje rodzinne czy długotrwały konflikt mogą stanowić podstawę do zwolnienia z opłat.

W przypadku decyzji o obowiązku partycypacji warto skorzystać z pomocy adwokata – każdy przypadek jest inny i wymaga indywidualnej analizy.

Jeśli masz pytania lub potrzebujesz pomocy w konkretnej sprawie dotyczącej pobytu w DPS – skontaktuj się z nami. Pomagamy w sporządzaniu wniosków, odwołań i reprezentujemy klientów przed sądami administracyjnymi.