Zagadnienie przestępczości zorganizowanej od lat budzi duże zainteresowanie – zarówno wśród praktyków prawa, jak i zwykłych obywateli. W powszechnym odbiorze przestępczość zorganizowana kojarzy się przede wszystkim z mafią, gangami, zbrojnymi porachunkami, handlem narkotykami, wymuszeniami czy praniem pieniędzy. Choć obraz ten nie jest całkowicie oderwany od rzeczywistości, to w rzeczywistości skala i natura przestępczości zorganizowanej są znacznie szersze i bardziej złożone. 

W tym artykule wyjaśniamy, czym jest przestępczość zorganizowana w świetle prawa, jakie cechy ją wyróżniają, jakie przestępstwa mogą być jej celem oraz jakie konsekwencje prawne grożą osobom należącym do takich struktur. Przedstawiamy również, czym różni się odpowiedzialność zwykłego członka grupy przestępczej od odpowiedzialności jej przywódcy. 

Co to jest przestępczość zorganizowana

Na początek warto zadać podstawowe pytanie: co odróżnia przestępczość zorganizowaną od innych form przestępczości? W końcu wiele przestępstw jest popełnianych przez więcej niż jedną osobę — czy to znaczy, że każda taka sytuacja oznacza działalność zorganizowaną? 

Otóż nie. Przestępczość zorganizowana to szczególny, wyodrębniony rodzaj współdziałania przestępców, który zakłada nieprzypadkową, zorganizowaną i trwałą współpracę osób w celu popełniania przestępstw. Kluczowe znaczenie ma tu nie tylko sama liczba uczestników, ale też charakter ich współdziałania. 

W polskim prawie karnym podstawowym przepisem regulującym to zagadnienie jest art. 258 § 1 Kodeksu karnego. Stanowi on, że: „Kto bierze udział w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.” 

Z przepisu tego wynika kilka ważnych elementów definicyjnych: 

• Grupa lub związek przestępczy – czyli pewna struktura organizacyjna, do której należy więcej niż jedna osoba; 

• Zorganizowanie – działanie nieprzypadkowe, oparte na wewnętrznej strukturze i regułach; 

• Cel – popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. 

To właśnie te cechy odróżniają przestępczość zorganizowaną od zwykłego współsprawstwa (czyli działania kilku osób wspólnie i w porozumieniu, o którym mowa w art. 18 § 1 k.k.). 

Ile osób potrzeba, by mówić o grupie przestępczej

Przepisy nie podają konkretnej liczby osób niezbędnych do powstania zorganizowanej grupy lub związku, ale w doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że minimum stanowią trzy osoby. Dlaczego nie wystarczą dwie? Wydaje się, że jest to spowodowane faktem, że układ dwójkowy może być bardziej podatny na rozpad, a trójka uczestników pozwala na bardziej stabilne i zorganizowane działania, które trudniej zidentyfikować i rozbić. Inny kierunek wykładni odsyła nas do sentencji rzymskiej „tres faciunt collegium”, która stanowiła wyraz przekonania, że aby mówić o zbiorowości ludzkiej (tu: stowarzyszeniu), potrzeba trzech osób.  

Czym charakteryzuje się „zorganizowanie” grupy

Samo połączenie kilku osób nie wystarcza, by mówić o przestępczości zorganizowanej. Musi istnieć pewien stopień zorganizowania – czyli struktura, podział ról, hierarchia lub przynajmniej pewien mechanizm planowania i koordynowania działań. 

Grupa przestępcza może działać w sposób formalny (np. z określoną strukturą dowodzenia, zasadami rekrutacji, wewnętrzną dyscypliną) albo bardziej luźny, ale nadal uporządkowany. Niekoniecznie musi przypominać mafię w filmowym wydaniu. Czasem wystarczy, że członkowie stale współpracują przy różnych działaniach przestępczych, mają przypisane funkcje (np. organizator, wykonawca, kurier, dostawca fałszywych dokumentów), dzielą się zyskami i wspólnie planują kolejne działania. 

Jakie mogą być cele działania zorganizowanej grupy

Grupa lub związek przestępczy może mieć na celu popełnienie dowolnego przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. Nie ma tu znaczenia, czy chodzi o kradzież, przemyt narkotyków, oszustwo podatkowe, wyłudzenie świadczeń, fałszerstwa czy przestępstwa przeciwko zdrowiu lub życiu. Nawet jeśli grupa działa w oparciu o legalnie zarejestrowaną działalność gospodarczą (np. firma transportowa), ale w rzeczywistości jej celem jest ukrywanie towarów akcyzowych lub pranie brudnych pieniędzy, to może zostać uznana za grupę przestępczą. 

Warto też dodać, że nie ma znaczenia, czy grupa planuje popełnienie jednego przestępstwa, czy wielu. Już samo zawiązanie zorganizowanej struktury w celu popełnienia chociażby jednego czynu karalnego wystarczy do przypisania odpowiedzialności z art. 258 k.k. 

Nie można również zapominać, że działalność przestępcza często przybiera formę hybrydową – łączy elementy legalnej i nielegalnej aktywności. W praktyce spotyka się np. przedsiębiorstwa, które oficjalnie zajmują się transportem międzynarodowym, a w rzeczywistości służą do przemytu narkotyków lub broni. 

Kiedy udział w grupie przestępczej staje się karalny

W świetle polskiego prawa już sam udział w zorganizowanej grupie przestępczej jest przestępstwem. Nie jest konieczne, aby doszło do popełnienia konkretnego czynu – np. napadu, oszustwa czy przemytu. Wystarczy, że dana osoba była częścią zorganizowanej struktury, wiedziała o jej istnieniu i celu oraz aktywnie w niej uczestniczyła (np. przygotowując działania, wspierając logistykę, przekazując środki finansowe). 

Takie rozwiązanie ma na celu przeciwdziałanie rozwojowi przestępczości zorganizowanej na wczesnym etapie. Im szybciej uda się rozbić taką strukturę, tym mniejsze szkody dla społeczeństwa. 

Konsekwencje uczestnictwa w zorganizowanej grupie

Zgodnie z art. 258 § 1 k.k., uczestnictwo w zorganizowanej grupie przestępczej zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Ale to nie wszystko. 

Ustawodawca przewidział szereg dodatkowych konsekwencji: 

• Wyłączenie możliwości złagodzenia kary – np. art. 37a k.k., który daje sądowi możliwość orzeczenia grzywny lub ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności, nie znajduje zastosowania do członków zorganizowanej grupy lub związku przestępczego. 
• Domniemanie korzyści majątkowej – art. 45 § 2 k.k. zakłada, że jeżeli sprawca był członkiem grupy lub związku przestępczego, uznaje się, że wszelkie mienie, które objął we władanie w ciągu 5 lat przed popełnieniem przestępstwa, pochodzi z działalności przestępczej — chyba że udowodni inaczej. 
• Stosowanie przepisów o recydywie – art. 65 § 1–2 k.k. przewiduje, że wobec członka grupy przestępczej sąd stosuje przepisy o recydywie jak do wielokrotnego przestępcy, nawet jeśli formalnie warunki recydywy nie są spełnione. 

Na koniec trzeba zaznaczyć, że jeśli doszło do popełnienia konkretnego przestępstwa (np. napadu, przemytu, oszustwa), sprawca odpowiada nie tylko za udział w grupie, ale również za sam czyn. Często prowadzi to do skumulowanej odpowiedzialności i surowszego wyroku. 

Powyższe uzmysławia jak ważna okazać się może prawidłowo przeprowadzona obrona. Celem oskarżonego powinno być zawsze wyłącznie kwalifikacji z art. 258 § 1 k.k. W tym celu warto zasięgnąć porady adwokata i ustanowić go obrońcą w postępowaniu karnym.  

Jeżeli potrzebujesz pomocy prawnej, skontaktuj się z naszą Kancelarią Adwokacką Majchrzak Panas Wrocław.

Kim jest szef grupy i co mu grozi

Szczególne miejsce w strukturze zorganizowanej przestępczości zajmuje osoba, która grupę założyła lub kieruje nią. To właśnie ona najczęściej czerpie największe korzyści i ma wpływ na kierunek działania grupy. Dlatego też prawo karne, a konkretnie art. 258 § 3 k.k. przewiduje za takie zachowanie surowszą karę – od 2 do 15 lat pozbawienia wolności. 

Organizatorem lub kierownikiem grupy może być nie tylko „boss” w tradycyjnym rozumieniu, ale również osoba zarządzająca logistyką, finansami lub rekrutacją nowych członków. Co ważne, przepis nie wymaga, aby tylko jedna osoba ponosiła odpowiedzialność – możliwe jest współkierowanie strukturą przez kilka osób jednocześnie. 

Przestępczość zorganizowana a przestępstwa białych kołnierzyków

Choć przestępczość zorganizowana często kojarzona jest z brutalnymi gangami, coraz częściej przybiera również bardziej „eleganckie” formy – tzw. przestępstw białych kołnierzyków. Mowa tu o działaniach takich jak wyłudzenia podatkowe, fikcyjne faktury, przestępstwa związane z rynkiem finansowym czy nadużycia związane z funduszami unijnymi. 

Te grupy często są dobrze zorganizowane, działają przy pomocy ekspertów (prawników, doradców podatkowych, księgowych) i ukrywają swoje działania za fasadą legalnych firm. Są wyjątkowo groźne, ponieważ pokrzywdzonym trudniej jest rozpoznać na czas zagrożenie. Ponadto ich działania z uwagi na pozornie legalny charakter są trudniejsze do wykrycia i udowodnienia. 

Jeżeli padłeś ofiarą przestępstwa, w które zaangażowana była grupa lub związek przestępczy, możesz potrzebować pomocy dobrego adwokata celem doprowadzenia do odpowiedzialności karnej sprawców, ale też uzyskania pełnego naprawienia szkody. 

Podsumowanie

Przestępczość zorganizowana to złożone i poważne zjawisko, które wymaga szczególnego podejścia prawnego. Ustawodawca, mając na celu ochronę porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, przewiduje surowe sankcje dla osób uczestniczących w takich strukturach – zarówno jako członkowie, jak i jako organizatorzy czy kierownicy. 

Jednocześnie należy pamiętać, że przestępczość zorganizowana nie zawsze przybiera formę gangsterskich porachunków. Często działa skrycie, korzystając z legalnych narzędzi, pozorując legalność i pozostając poza zasięgiem przeciętnego obywatela. 

Zrozumienie mechanizmów działania takich struktur jest pierwszym krokiem do ich skutecznego zwalczania. Społeczeństwo świadome zagrożeń i konsekwencji – zarówno prawnych, jak i społecznych – to silniejsze i bezpieczniejsze państwo prawa.